Xã hội phát triển, các hoạt động thương mại, hợp tác kinh doanh là một phần thiết yếu của nền kinh tế. Khi các quan hệ kinh doanh càng phát triển, những tranh chấp xảy ra là điều không tránh khỏi những lựa chọn hình thức giải quyết tranh chấp nào vừa đảm bảo có lợi cho thương nhân vừa duy trì được mối quan hệ làm ăn là việc mà các thương nhân cần cân nhắc.
Pháp
luật hiện hành công nhận các phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh
sau:
- Thương lượng;
- Hòa giải;
- Trọng tài
- Tòa án.
Theo đó, khi xảy ra
tranh chấp kinh doanh các bên có thể giải quyết tranh chấp thông qua việc trực
tiếp thương lượng với nhau. Trong trường hợp không thương lượng được, việc giải
quyết tranh chấp có thể được thực hiện với sự trợ giúp của bên thứ ba thông qua
phương thức hòa giải, trọng tài hoặc tòa án.
Việc giải quyết các
tranh chấp trong kinh doanh dựa trên nguyên tắc quan trọng là quyền tự định đoạt
của các bên. Cơ quan nhà nước và trọng tài thương mại chỉ can thiệp theo yêu cầu
của các bên tranh chấp.
Trong điều kiện của nền
kinh tế thị trường, hoạt động kinh doanh, thương mại ngày càng đa dạng và không
ngừng phát triển trong tất cả mọi lĩnh vực sản xuất, thương mại, dịch vụ, đầu
tư… Vấn đề lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh, thương
mại phải được các bên cân nhắc, lựa chọn phù hợp dựa trên các yếu tố như mục
tiêu đạt được, bản chất của tranh chấp, mối quan hệ làm ăn giữa các bên, thời
gian và chi phí dành cho việc giải quyết tranh chấp.
Chính vì vậy, khi lựa
chọn phương thức giải quyết tranh chấp, các bên cần hiểu rõ bản chất và cân nhắc
các ưu điểm, nhược điểm của một phương thức để có quyết định hợp lý.
1. Giải quyết tranh chấp bằng thương lượng
Thương lượng là phương
thức được các bên tranh chấp lựa chọn trước tiên và trong thực tiễn phần lớn
các tranh chấp trong kinh doanh, thương mại được giải quyết bằng phương thức
này. Nhà nước khuyến khích áp dụng phương thức tự thương lượng để giải quyết
tranh chấp trên tinh thần hoàn toàn tôn trọng quyền thỏa thuận của các bên.
2. Giải quyết tranh chấp bằng hòa giải
Hòa giải là việc các
bên tiến hành thương lượng giải quyết tranh chấp với sự hỗ trợ của bên thứ ba
là hòa giải viên. Kết quả hòa giải phụ thuộc vào thiện chí của các bên tranh chấp
và uy tín, kinh nghiệm, kỹ năng của trung gian hòa giải, quyết định cuối cùng của
việc giải quyết tranh chấp không phải của trung gian hòa giải mà hoàn toàn phụ
thuộc các bên tranh chấp.
Hình thức giải quyết
này có nhiều ưu điểm: Thủ tục hòa giải được tiến hành nhanh gọn, chi phí thấp,
các bên có quyền tự định đoạt, lựa chọn bất kỳ người nào làm trung gian hòa giải
cũng như địa điểm tiến hành hòa giải. Họ không bị gò bó về mặt thời gian như
trong thủ tục tố tụng tại tòa án. Hòa giải mang tính thân thiện nhằm tiếp tục
giữ gìn và phát triển các mối quan hệ kinh doanh vì lợi ích của cả hai bên. Hòa
giải là mong muốn của các bên dàn xếp vụ việc sao cho không có bên nào bị thua
cuộc, không dẫn đến tình trạng đối đầu, thắng thua như quá trình kiện tụng tại
tòa án.
Hình thức giải quyết
này đặc biệt hiệu quả khi giải quyết những tranh chấp kinh doanh, thương mại
mang tính chất kỹ thuật (xây dựng, tài chính … ). Vì rằng, các bên trong vụ việc
tranh chấp hoàn toàn có quyền chủ động trong việc tìm kiếm một hòa giải viên có
đủ hiểu biết để tham gia giải quyết tranh chấp. Nhưng trong thực tiễn kiện tụng
tại tòa thì các bên không có quyền lựa chọn cán bộ giải quyết trừ một số trường
hợp phải thay đổi hội đồng xét xử theo quy định của pháp luật. Một điều quan trọng
khác mà các nhà kinh doanh cũng rất quan tâm là khi giải quyết bằng con đường
này các bên kiểm soát được các tài liệu chứng cứ có liên quan (những bí mật
kinh doanh) trong khi giải quyết tại tòa án thì các yêu cầu này không được đảm
bảo do tòa án thực hiện xét xử theo nguyên tắc công khai.
Bên cạnh những ưa điểm
trên, giải quyết tranh chấp bằng phương pháp hòa giải vẫn còn tồn tại những nhược
điểm nhất định: Việc hòa giải có được tiến hành hay không phụ thuộc vào sự nhất
trí của các bên, hòa giải viên không có quyền đưa ra một quyết định ràng buộc
hay áp đặt bất cứ vấn đề gì đối với các bên tranh chấp thỏa thuận hòa giải
không có tính bắt buộc thi hành như phán quyết của trọng tài hay của tòa án. Thủ
tục này ít được sử dụng nếu các bên không có sự tin tưởng với nhau.
a. Là hình thức giải
quyết tranh chấp xuất hiện sớm nhất trong lịch sử xã hội loài người trên nhiều
lĩnh vực, hòa giải là các bên tranh chấp cùng nhau thỏa thuận, thống nhất giải
quyết bất đồng và tự nguyện thực hiện việc thỏa thuận đó
b. Ở Việt Nam việc hòa
giải tranh chấp kinh doanh đã được coi trọng từ lâu. Khi có tranh chấp kinh
doanh, các bên cần thương lượng, hòa giải với nhau. Trường hợp thương lượng,
hòa giải không thành mới đưa vụ việc ra Tòa án hoặc Trọng tài giải quyết. Và tại
Tòa án, Trọng Tài các bên vẫn có thể tiếp tục hòa giải với nhau. Theo thống kê ở
nước ta, số lượng tranh chấp kinh tế hàng năm được giải quyết bằng phương thức
hòa giải chiếm đến quá nửa tổng số vụ việc mà Tòa án, Trọng tài đã giải quyết.
c.
Ưu điểm của giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng hòa giải:
- Là cách thức giải quyết
tranh chấp đơn giản, nhanh chóng, đỡ tốn kém nhất
- Theo cách này, các
bên tranh chấp đều “thắng”, không có việc đối đầu giữa các bên, bởi thế quan hệ
hợp tác giữa các bên được duy trì
- Các bên giữ được các
bí mật kinh doanh và uy tín của nhau
- Do xuất phát từ sự tự
nguyện với thiện chí của các bên, phương án hòa giải dễ được các bên thường
nghiêm túc thực hiện
d. Nhược điểm của
phương thức hòa giải trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
- Trường hợp hoà giải
không thành, không chỉ mất thêm chi phí hòa, bên có quyền lợi bị xâm phạm có thể
mất quyền khởi kiện vì thời hiệu khởi kiện không còn (thường xảy ra khi bên kia
thiếu thiện chí, lợi dụng hòa giải để dây dưa trì hoãn thực hiện nghĩa vụ của mình)
Các
hình thức hòa giải:
- Các bên tranh chấp tự
hòa giải (bàn bạc) để giải quyết tranh chấp mà không cần sự trợ giúp của bên thứ
ba
- Các bên tranh chấp tiến
hành hòa giải có sự giúp đỡ của bên thứ ba (cá nhân, tổ chức hay Tòa án, Trọng
tài)
- Các bên tiến hành hòa
giải trước khi khởi kiện ra Tòa án hay trọng tài (hòa giải ngoài tố tụng)
- Việc hòa giải được tiến
hành tại Tòa án, Trọng tài khi các cơ quan này tiến hành giải quyết tranh chấp
theo đơn kiện của một bên (Hòa giải theo thủ tục tố tụng). Tòa án, Trọng tài ra
quyết định công nhận sự thỏa thuận của các bên và quyết định này có giá trị cưỡng
chế thi hành đối với các bên
Trường hợp thương lượng,
hòa giải không thành công thì phương thức được sử dụng sẽ là Giải quyết tranh
chấp tại Tòa án hoặc Trọng tài.
3. Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại
Giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài là một hình thức giải quyết tranh chấp không thể thiếu trong nền kinh
tế thị trường và ngày càng được các nhà kinh doanh ưa chuộng. Đó là hình thức
giải quyết tranh chấp thông qua hoạt động của Hội đồng trọng tài hoặc trọng tài
viên với tư cách là bên thứ ba độc lập nhằm giải quyết mâu thuản tranh chấp bằng
việc đưa ra phán quyết có giá trị bắt buộc các bên phải thi hành.
Ưu điểm của phương thức
giải quyết tranh chấp này là có tính linh hoạt, tạo quyền chủ động cho các bên;
tính nhanh chóng, tiết kiệm được thời gian có thể rút ngắn thủ tục tố tụng trọng
tài và đảm bảo bí mật. Trọng tài tiến hành giải quyết tranh chấp theo nguyên tắc
án, quyết định trọng tài không được công bố công khai, rộng rãi. Theo nguyên tắc
này họ có thể giữ được bí quyết kinh doanh cũng như danh dự, uy tín của mình.
Giải quyết trọng tài không bị giới hạn về mặt lãnh thổ do các bên có quyền lựa
chọn bất kỳ trung tâm trọng tài nào để giải quyết tranh chấp cho mình. Phán quyết
của trọng tài có tính chung thẩm, đây là ưu thế vượt trội so với hình thức giải
quyết tranh chấp bằng thương lượng hòa giải. Sau khi trọng tài đưa ra phán quyết
thì các bên không có quyền kháng cáo trước bất kỳ một tổ chức hay tòa án nào.
Nhược điểm: Giải quyết
bằng phương thức trọng tài đòi hỏi chi phí tương đối cao, vụ việc giải quyết
càng kéo dài thì phí trọng tài càng cao. Việc thi hành quyết định trọng tài
không phải lúc nào cũng trôi chảy, thuận lợi như việc thi hành bản án, quyết định
của tòa án.
4. Giải quyết tranh chấp bằng Tòa án
Việc đưa tranh chấp ra
xét xử tại tòa án có nhiều ưu điểm nhưng cũng có những nhược điểm nhất định, ưu
điểm của hình thức giải quyết tranh chấp thông qua tòa án là: Do là cơ quan xét
xử của Nhà nước nên phán quyết của tòa án có tính cưỡng chế cao. Nếu không chấp
hành sẽ bị cưỡng chế, do đó khi đã đưa ra tòa án thì quyền lợi của người thắng
kiện sẽ được đảm bảo nếu như bên thua kiện có tài sản để thi hành án.
Tuy nhiên, việc lựa chọn
phương thức này cũng có những nhược điểm nhất định vì thủ tục tại tòa án thiếu
linh hoạt do đã được pháp luật quy định trước đó. Bên cạnh đó, nguyên tắc xét xử
công khai của tòa án tuy là nguyên tắc được xem là tiến bộ, mang tính răn đe
nhưng đôi khi lại là cản trở đối với doanh nhân khi những bí mật kinh doanh bị
tiết lộ.
Chính vì những nhược điểm
này mà hình thức giải quyết tranh chấp bằng tòa án ít khi được các thương nhân
lựa chọn và các thương nhân thường xem đây là phương thức lựa chọn cuối cùng của
mình khi các phương thức thương lượng, hòa giải, trọng tài không mang lại hiệu
quả.
5. Nên chọn giải quyết tranh chấp tại tòa án hay trọng tài thương mại?
Việc lựa chọn cách thức
giải quyết tranh chấp kinh doanh thông qua Tòa An hoặc Trọng tài thương mại để
đạt được kết quả tốt nhất luôn luôn là vấn đề không hề đơn giản đối với các bên
tranh chấp.
Dưới đây chúng tôi tập
trung so sánh 2 phương pháp giải quyết tranh chấp này để các Quý Vị nắm rõ về đặc
điểm, cũng như những ưu điểm, khuyết điểm của từng loại nhằm áp dụng chúng một
cách linh hoạt, phù hợp cho từng vụ việc tranh chấp cụ thể.
5.1
Khái niệm về giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, tòa án
- Giải quyết tranh chấp
kinh doanh tại Trọng tài thương mại: là phương thức giải quyết tranh chấp do
các bên thoả thuận và được tiến hành theo trình tự tố tụng Trọng tài thương mại
- Giải quyết tranh chấp
kinh doanh tại Tòa án: là phương thức giải quyết tranh chấp tại cơ quan xét xử
nhân danh Nhà nước theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ. Với phương thức
này bản án hay quyết định của Tòa án về vụ tranh chấp nếu các bên tranh chấp
không tự nguyện tuân thủ thì có thể bị cưỡng chế thi hành.
5.2
Thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
a.
Trọng tài:
Tranh chấp sẽ được giải
quyết bằng Trọng tài nếu các bên có thoả thuận trọng tài. Thỏa thuận này có thể
được lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp.
Các tranh chấp thuộc thẩm
quyền giải quyết của trọng tài bao gồm:
- Tranh chấp phát sinh
giữa các bên từ hoạt động thương mại
- Tranh chấp phát sinh
giữa các bên, khi chỉ có một bên hoạt động thương mại
- Tranh chấp khác giữa
các bên mà theo quy định pháp luật được giải quyết bằng Trọng tài
b.
Tòa án:
Tranh chấp được giải
quyết bằng Tòa án, ngoại trừ các bên có thỏa thuận về Trọng tài, bao gồm:
- Các tranh chấp về hợp
đồng trong kinh doanh giữa các thương nhân cùng có mục đích lợi nhuận
- Các tranh chấp về quyền
sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ có mục đích lợi nhuận
- Các tranh chấp giữa
doanh nghiệp (công ty) với các thành viên của doanh nghiệp, giữa các thành viên
của doanh nghiệp với nhau, liên quan đến việc thành lập, hoạt động, tổ chức nội
bộ, tái cấu trúc doanh nghiệp hoặc giải thể doanh nghiệp.
Nguồn:
SoHuuTriTue.com
